شرایط نابسامان برخی نهادهای مالی | چالش رکود طولانی مدت بورس

بهزاد رنجبر

بله ذات بازار مبتنی بر فراز و فرو و نوسان است اما به نظر می رسد یک جای کار ایراد دارد. بازار سهام ایران نشان داده است که دوره های رکود طولانی مدت را سپری می کند و رشد های دوره ای آن کوتاه است شاید بتوان گفت بازار سهام ایران عمدتا در رکود است به جز در برخی موارد.

اگر رشد مقعطی بازار از ۸ آبان پارسال تا ۱۷ اردیبهشت امسال را در نظر نگریم متوجه می شویم که بازار سهام ایران از ۲۰ مرداد ۱۳۹۹ تاکنون و نزدیک به ۳ سال است که در رکود است و رشد مقطعی چند ماهه هم نتوانسته است منجر به جذب گسترده سرمایه گذاران شود.

این رکود از جنبه سود و زیان یک تفسیر دارد و از جنبه عملکرد های بازار سرمایه تفسیر دیگری دارد. وقتی بازار سهام با رکود های طولانی مدت مواجه می شود این فقط سهامداران نیستند که زیان می کنند بلکه ساختار های بازار سرمایه نیز آسیب می بیند.

پیش از این رئیس سازمان بورس گفته بود نزدیک به هزار نهاد مالی در بازار سرمایه فعال هستند. این نهاد های مالی صد ها ابزار مالی را مدیریت می کنند که این ابزار ها وابستگی زیادی به حضور سرمایه گذاران دارند. در واقع بخش مهمی از  این ابزار ها تابع شرایط بازار است و این تابع معکوس نیست. در چنین شرایطی زمانی که بازار سهام به طور متناوب وارد رکود های طولانی می شود فعالیت نهاد های مالی نیز با چالش مواجه می شود و حتی درآمد آنها تحت تاثیر قرار می گیرد.

در نظر بگیرید برخی شرکت های کارگزاری کوچک را وابستگی زیادی به درآمد حاصل از کارمزد معاملات دارند. برآود کاهش درآمد آنها در نتیجه رکود خیلی سخت نیست. ضمن اینکه فعالیت صندوق های سرمایه گذای،سبدگردان ها و مشاوران سرمایه گذاری نیز به طور غیر مستقیم تحت تاثیر قرار می گیرد. کوچک و بزرگ ندارد و وقتی بازار با رکود مواجه می شود همه تحت تاثیر قرار می گیرند اما کوچک تر ها بیشتر آسیب می بییند.

آسیب شناسی اینکه چرا بازار سهام ایران اینگونه است. نیاز به مطالعات بیشتری دارد. اما اینکه بازار سهام ایران دو طرفه نیست و آپشن ها به قدری گسترده نیستند که فضای سرمایه گذاری را قاعده مند کننده فقط بخش کوچکی از ماجرا است.

نکته اصلی و مهم اما این است که رشد های بازار سهام در ایران در چند دهه گذشته به ویژه از اواسط دهه ۸۰ تاکنون عمدتا مبتنی بر رشد تورم بوده است. در واقع سهامداران در ایران رشد های مبتنی بر تولید ناخالص داخلی را هنوز به درستی تجربه نکرده اند. آنچه تحت عنوان افزایش سود در شرکت ها نیز شناسایی می شود عمدتا ناشی از رشد سود اسمی تحت تاثیر تورم است.

در چنین شرایطی تازه ترین خبر ها از وضعیت فعالین و نهاد های بازار سرمایه نشان می دهد که تداوم رکود ۳ ساله در بازار سهام منجر به بروز چالش هایی برای برخی از نهاد های مالی شده و حتی برخی از شرکت های کارگزاری به دلیل کاهش درآمد ها  با چالش تامین منابع مالی مواجه شده اند.

اینکه بازار سهام به طور مداوم یک تا ۱.۵ سال رشد می کند و بعد وارد فاز رکود ۳تا ۵ ساله شود نمی تواند منجر به توسعه ساختار های بازار سرمایه شود. بله ذات بازار فراز و فرود است و بازار سهام نیز تابعی از اقتصاد کلان و ادوار تجاری است. اما شکل فعلی فراز و فرود چندان منطقی به نظر نمی رسد. کافی است نوسان های شاخص بورس را با سایربازارهای مالی مقایسه کنیم.

شاید تاقبل از سال ۱۳۹۷ که تعداد سهامداران به میزان فعلی نبود وقوع چنین رویداد هایی چندان چالش برانگیز نبود اما در شرایط فعلی شرایط تغییرکرده و تعداد ذینفعان بازار سرمایه و نهاد های بزرگ افزایش یافته و تداوم وضعیت فعلی شدنی نیست.